باور رایج در برخی خانواده‌ها مبنی بر بی‌ضرر بودن سیگارهای دست‌ساز با تنباکوی طبیعی، در برابر شواهد علمی جدید رنگ می‌بازد. پژوهش‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که دود حاصل از این نوع سیگارها نه‌تنها بی‌خطر نیست، بلکه می‌تواند آسیب‌های جدی و بلندمدتی به سلامت جسمی و روانی کودکان وارد کند.
بر اساس گزارش نورنیوز به نقل از ایسنا، مطالعات علمی منتشرشده بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ حاکی از آن است که ترکیبات سمی ناشی از سوختن تنباکوی طبیعی، از جمله مونوکسیدکربن، نیتروزامین‌ها، آکرولئین و فرمالدئید، تأثیرات مخربی بر مغز، ریه و سیستم روان‌شناختی کودک دارند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز تأکید کرده است که این مواد به‌اندازه ترکیبات موجود در سیگارهای صنعتی خطرناک‌اند و می‌توانند موجب اختلالات تنفسی، افزایش سطح استرس و آسیب به عملکردهای اجرایی مغز در کودکان شوند.
در مطالعات تطبیقی اخیر، تفاوت میان سیگارهای صنعتی و دست‌ساز از نظر میزان آسیب‌زایی رد شده است. داده‌های به‌دست‌آمده از کشورهای آسیایی و آفریقایی نشان می‌دهد که مصرف سیگارهای سنتی در محیط‌های خانگی، به‌ویژه در جوامعی که این نوع سیگارها بخشی از فرهنگ بومی محسوب می‌شوند، با افزایش موارد آسم مزمن، افت عملکرد تنفسی و کاهش حافظه در کودکان همراه بوده است. این در حالی است که تصور عمومی درباره «طبیعی بودن» این محصولات، موجب افزایش مصرف آن‌ها در خانه‌ها و در نتیجه، افزایش مواجهه کودکان با دود سیگار شده است.
اما آسیب‌ها تنها به حوزه جسمی محدود نمی‌شود. قرار گرفتن کودک در معرض دود سیگار، چه صنعتی و چه سنتی، می‌تواند مسیرهای عصبی مرتبط با دوپامین را مختل کرده و زمینه‌ساز بروز مشکلاتی مانند بیش‌فعالی، اضطراب، افسردگی و کاهش تمرکز شود. در خانواده‌هایی که مصرف سیگار امری رایج و پذیرفته‌شده است، کودکان این رفتار را نشانه‌ای از بلوغ یا طبیعی بودن تلقی می‌کنند و همین امر احتمال شروع مصرف دخانیات در سنین پایین را افزایش می‌دهد.
برای مقابله با این روند نگران‌کننده، مجموعه‌ای از اقدامات در سطح فردی و اجتماعی ضروری است. والدین باید آگاه باشند که هیچ نوعی از سیگار—even if labeled “natural”—برای کودکان بی‌خطر نیست. حذف مصرف دخانیات از محیط خانه، آموزش مستقیم به کودکان درباره مضرات دود سیگار، و بهره‌گیری از مشاوره‌های ترک سیگار از جمله راهکارهای مؤثر در این زمینه است.
در سطح سیاست‌گذاری، نهادهای آموزشی و بهداشتی باید برنامه‌هایی برای شناسایی کودکان در معرض دود سیگار و آموزش والدین درباره خطرات سیگارهای دست‌ساز تدوین کنند. همچنین، بازنگری در مفهوم «طبیعی» در فرهنگ عمومی و اصلاح باورهای نادرست درباره بی‌ضرر بودن محصولات سنتی، باید در دستور کار جدی مسئولان فرهنگی و بهداشتی قرار گیرد.
در نهایت، آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که سلامت کودکان در گرو آگاهی، مسئولیت‌پذیری و تغییر نگرش‌های غلط درباره دخانیات است؛ چه صنعتی باشند و چه سنتی، دود سیگار همچنان مرگ‌آور است.
