صنایع دستی کردستان: گنجینه‌ای در انتظار ویترینی شایسته؛ نیاز مبرم به موزه‌ها و بازارچه‌های دائمی
سنندج، کردستان – در دل کردستان، هنرمندانی با عشق و ذوقی بی‌نظیر، تار و پود را گره می‌زنند، چوب را جان می‌بخشند و فلز را به رقص درمی‌آورند تا شاهکارهایی بی‌بدیل خلق کنند. هر یک از این آثار، نه تنها جلوه‌ای از فرهنگ و اصالت غنی این سرزمین است، بلکه شناسنامه‌ای گران‌بها و گواهی بر تاریخ و سنت دیرینه این دیار. اما متأسفانه، درست در لحظه تولد این آثار هنری، چالش بزرگی خودنمایی می‌کند: نبود فضایی شایسته برای نمایش و عرضه این گنجینه‌های هنری. این فقدان، نه تنها به معنای بی‌مهری به هنری اصیل است، بلکه جفایی بزرگ در حق هویت و فرهنگ این مرز و بوم محسوب می‌شود.
چرا کردستان به ویترینی برای صنایع دستی خود نیاز دارد؟
نبود موزه‌ای برای به تصویر کشیدن این اصالت، و فقدان بازارچه‌ای برای پیوند زدن این آثار هنری با مخاطب و معرفی زیبایی‌های آن به جهانیان، در واقع نادیده گرفتن هویت و فرهنگ یک سرزمین است. این وضعیت، منجر به خاموش شدن ذوق و خلاقیت هنرمند، و فرورفتن شور و شوق هنری که قرن‌ها در این دیار جاری بوده، در سکوتی تلخ و بی‌روح می‌شود. این کمبودها، نه تنها هنرمندان را از نمایش و فروش آثارشان محروم می‌کند، بلکه مانع از آشنایی نسل‌های آینده با این میراث گران‌بها و بهره‌مندی از آن می‌شود. در نتیجه، ریشه‌های فرهنگی جامعه ضعیف شده و از زیبایی، اصالت و هویت خود محروم می‌گردد.
این‌ها، تنها بخشی از وضعیت کنونی صنایع دستی کردستان است؛ دنیایی از رنگ، نقش و اصالت که با عشق و امید در کارگاه‌های هنرمندان این دیار جان می‌گیرد، اما دریغ که یک ویترین شایسته و درخور برای عرضه این همه زیبایی و ظرافت به جهانیان وجود ندارد. نبود یک موزه تخصصی برای این همه شاهکار دست‌ساز، همچون دفن کردن گنجینه‌ای گران‌بها در دل خاک است؛ گویی که نوری درخشان را در تاریکی پنهان کرده‌ایم و فرصت دیدن و لذت بردن از این همه شکوه و زیبایی را از خود و دیگران سلب کرده‌ایم.
فریاد هنرمندان: تقاضای بازارچه دائمی صنایع دستی
صدای این دغدغه، از دل کارگاه‌های هنرمندان کردستانی به گوش می‌رسد. نگین، هنرمندی که با چوب هم‌نواست، سال‌هاست با عشق و اشتیاق دست‌سازه‌های چوبی خلق می‌کند. او که حضوری فعال در نمایشگاه‌ها دارد، از نبود بازار کار مناسب و از فقدان بازارچه‌ها و موزه‌هایی که بتوانند آثارش را به شایستگی به نمایش بگذارند، گلایه‌مند است. او می‌گوید: “اگرچه نمایشگاه‌ها می‌توانند در معرفی آثار ما مؤثر باشند، اما ما به دنبال ایجاد یک نمایشگاه دائمی برای عرضه محصولات خود هستیم که بتوانیم روی آن حساب کنیم.” نگین، از پایین بودن حمایت از صنایع دستی در استان کردستان، هم از سوی مسئولین و هم از سوی مردم، اظهار تأسف می‌کند.
فریده محمدی، بانوی گلیم‌باف کردستانی، بافته‌های رنگارنگ خود را از طریق فضای مجازی و شرکت در نمایشگاه‌ها به دوستداران هنر عرضه می‌کند. او نیز با وجود تمام شور و اشتیاقی که به هنر گلیم‌بافی دارد، نیازمند حمایت بیشتر مسئولین است؛ حمایتی که می‌تواند به رونق این بازار کمک کند و آینده‌ای روشن‌تر را برای هنرمندان این عرصه رقم بزند. فریده که همراه دخترش در محیطی کوچک در خانه مشغول به بافتن فرش و گلیم هستند، سه سال است که در انتظار دریافت تسهیلات بانکی مانده‌اند و این انتظار طولانی، سایه‌ای بر تلاش‌های خستگی‌ناپذیر آنها افکنده است. او نیز بر ضرورت ایجاد بازارچه دائمی برای عرضه محصولات صنایع دستی تأکید می‌کند و نمایشگاه‌های مقطعی را تنها “مرهمی کوتاه‌مدت بر زخم صنایع دستی استان” می‌داند.
گلچین، زن هنرمند روستای بیساران که ۲۰ سال است با چوب ارغوان از کوهستان‌های دیوزناو، پالنگان، هجیج و گواز، آثار بی‌نظیری می‌آفریند، نیز به همین مشکلات اشاره می‌کند. او نه تنها خود از این راه امرار معاش می‌کند، بلکه برای ۱۲۰ نفر نیز شغل ایجاد کرده است. گلچین، بخش اعظم فروش خود را از طریق فضای مجازی و ارسال محصولات به عراق، ترکیه و دیگر شهرهای ایران انجام می‌دهد، اما او نیز بر نیاز مبرم به یک “بازارچه دائمی” برای جلوگیری از رکود بازار و حفظ انگیزه هنرمندان کردستانی تأکید دارد.
امید به آینده: وعده‌های مسئولان و اقدامات در دست انجام
معاون صنایع دستی، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان نیز اذعان دارد که “کمبود بازارچه و موزه‌ای برای حوزه صنایع دستی در استان کردستان به خوبی احساس می‌شود.” او از برگزاری جلسات متعدد با خبرگان و پیشکسوتان حوزه صنایع دستی برای اولویت‌بندی نیازمندی‌های اساسی از قبیل ایجاد شهرک‌ها، بازارچه‌ها و موزه صنایع دستی خبر داد.
به گفته این مسئول، ایجاد بازارچه‌های عرضه و فروش و همچنین تأسیس مکانی که بتواند به عنوان مرکزی برای آموزش، پژوهش، گردآوری و حفاظت از این آثار ارزشمند عمل کند، از جمله اولویت‌های آنها بوده است. او در مقایسه با موزه‌های فرش معتبر دنیا، جای خالی نمایش محصولات صنایع دستی ارزشمند کردستان را محسوس می‌داند.
پس از گفت‌وگوهای متعدد با پیشکسوتان و فعالان این عرصه، عمارت تاریخی حبیبی به دلیل موقعیت ممتاز آن در بافت تاریخی شهر سنندج و نزدیکی به مراکز مهمی چون محوطه باستان‌شناسی، موزه مردم‌شناسی و مسجد جامع، برای صنایع دستی استان در نظر گرفته شده است. خوشبختانه، موافقت چند تن از مالکین اسناد این بنا برای تغییر کاربری آن نیز جلب شده است.
معاون صنایع دستی استان، در راستای توسعه پایدار این حوزه، دو رویکرد اساسی «بهبود مستمر کسب و کار» و «توسعه زیرساخت‌های عرضه و فروش» را دنبال می‌کند. او در بخش نخست بر تعامل و همکاری سایر دستگاه‌های اجرایی برای تسهیل فرآیند عرضه و فروش محصولات صنایع دستی استان تأکید دارد و در بخش دوم نیز، پیرو دستور ریاست جمهور فقید در سفر به استان کردستان مبنی بر ایجاد بازارچه‌های عرضه و فروش در مبادی ورودی و خروجی شهرهای استان، پیگیری‌های جدی در حال انجام است و با تخصیص اعتبار اولیه، عملیات اجرایی آن از سال جاری آغاز خواهد شد.
او تصریح کرد که وجود بازارچه صنایع دستی یک امر و نیاز اساسی استان کردستان است؛ چرا که به دلیل عدم تمرکز کارگاه‌های تولیدی، معرفی یکپارچه توانمندی‌های صنایع دستی استان با چالش‌هایی روبرو بوده است. ایجاد این بازارچه‌ها، نقش بسزایی در افزایش تولید، فروش، ارزآوری و معرفی هرچه بهتر محصولات صنایع دستی استان خواهد داشت؛ محصولاتی که بر اساس استانداردهای یونسکو، از برترین‌های این حوزه در سطح جهان به شمار می‌روند.
امید است با اجرایی شدن این وعده‌ها و حمایت‌های لازم، صنایع دستی کردستان که گنجینه‌ای از هنر، فرهنگ و اصالت است، جایگاه واقعی خود را در سطح ملی و بین‌المللی پیدا کند و نه تنها موجب رونق اقتصادی منطقه شود، بلکه الهام‌بخش نسل‌های آینده نیز باشد. این نه تنها یک نیاز اقتصادی، بلکه یک ضرورت فرهنگی برای حفظ میراث ارزشمند این دیار است.
