مرگ‌ومیر مادران باردار و شیرده در سراسر جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، همچنان یک چالش جدی است. با وجود پیشرفت‌های پزشکی، روزانه صدها زن جان خود را به دلیل عوارض بارداری و زایمان از دست می‌دهند، در حالی که بخش قابل توجهی از این موارد قابل پیشگیری هستند. در ایران، با وجود نیاز مبرم به خدمات مراقبت در منزل برای مادران، این رویکرد حیاتی هنوز به طور کامل در نظام سلامت جای نگرفته است.
چرا سلامت مادران یک اولویت جهانی است؟
آمار جهانی تکان‌دهنده است: بیش از ۸۰۰ زن روزانه به دلیل عوارض بارداری و زایمان جان خود را از دست می‌دهند. بخش عمده این فاجعه در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، خصوصاً در مناطق جنوب صحرای آفریقا و جنوب آسیا رخ می‌دهد. دسترسی محدود به خدمات بهداشتی باکیفیت، کمبود ماماهای آموزش‌دیده و عدم آگاهی عمومی نسبت به اهمیت مراقبت‌های دوران بارداری و پس از زایمان، از عوامل اصلی این آمار نگران‌کننده هستند.
سلامت مادران فراتر از نجات جان یک فرد است؛ این موضوع بر سلامت و پایداری خانواده، وضعیت اقتصادی و حتی آینده کودکان تأثیر مستقیم دارد. وقتی مادری در دوران بارداری یا پس از آن با مشکل مواجه می‌شود، کل خانواده متحمل آسیب‌های عمیق جسمی، روانی و اقتصادی می‌شوند.
درس‌هایی از کشورهای پیشرفته: مراقبت در منزل، راهکار اثربخش
در کشورهای توسعه‌یافته، سال‌هاست که برنامه‌های جامع مراقبت در منزل برای مادران باردار و تازه زایمان کرده به اجرا درآمده‌اند. این برنامه‌ها شامل آموزش خانواده‌ها، ارائه بسته‌های لوازم ضروری مادر و نوزاد (با پوشش بیمه‌ای یا رایگان) و حتی امکان زایمان ایمن در منزل می‌شود. این رویکردها به طور چشمگیری میزان خطرات بارداری و عوارض پس از زایمان را کاهش داده و سلامت جسمی و روانی مادران را بهبود بخشیده‌اند.
مطالعه‌ای برای بهبود: وضعیت مراقبت خانگی در ایران
مژگان نینوایی، پژوهشگر دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، در مطالعه‌ای جامع به بررسی وضعیت خدمات مراقبت در منزل برای مادران در ایران پرداخته است. هدف این پژوهش، پاسخ به این پرسش کلیدی بوده که چرا چنین خدماتی هنوز جایگاه مناسبی در نظام سلامت ایران ندارد و چگونه می‌توان با الگوبرداری از تجربه‌های موفق جهانی، سلامت مادران در کشور را ارتقا داد.
این پژوهش با بررسی دقیق مقالات و اسناد علمی داخلی و خارجی (منتشر شده بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱) از پایگاه‌های معتبر علمی مانند PubMed، WHO و Scopus، به تحلیل عمیقی از موضوع دست یافته است.
نتایج امیدبخش: مزایای مراقبت خانگی و چالش‌های پیش‌رو
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، خدمات مراقبت در خانه به شکل منظم و برنامه‌ریزی‌شده‌ای به زنان باردار و پس از زایمان ارائه می‌شود. این خدمات نه تنها به کاهش استرس مادران و افزایش آگاهی آن‌ها درباره رفتارهای مناسب در دوران بارداری کمک می‌کند، بلکه از بسیاری از عوارض شایع مانند زایمان زودرس یا فشار خون بالا نیز جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، این رویکرد نیاز به بستری شدن طولانی‌مدت در بیمارستان را کاهش داده و از نظر اقتصادی نیز برای خانواده‌ها مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
به گفته نینوایی، برای اجرای موفق چنین طرح‌هایی در ایران، آموزش و فرهنگ‌سازی گسترده ضروری است. ماماهای ایرانی باید برای ارائه خدمات در منزل آموزش‌های لازم را ببینند و خانواده‌ها با فواید این شیوه مراقبت آشنا شوند. همچنین، پشتیبانی بیمه‌ها و بیمارستان‌ها برای اجرای درست این برنامه‌ها حیاتی است. تجربه جهانی نشان می‌دهد که بازدیدهای خانگی منظم در دوره بارداری و پس از زایمان، به شناسایی زودهنگام مشکلات جسمی، روانی و حتی اجتماعی کمک شایانی می‌کند.
در حال حاضر، اگرچه مراقبت در منزل برای سالمندان و برخی بیماران در ایران اجرا می‌شود، اما برای مادران و نوزادان هنوز برنامه مشخصی وجود ندارد. ارائه بسته‌های تولد، کتابچه‌های راهنمای آموزشی به زبان‌های مختلف و توسعه آموزش دانشگاهی در این حوزه می‌تواند گام‌های مؤثری برای ارتقاء سلامت مادران باشد. در شرایطی که هزینه‌های بارداری یکی از موانع فرزندآوری در کشور است، پوشش بیمه‌ای برای این خدمات می‌تواند تغییر بزرگی در سیاست‌های جمعیتی و سلامت عمومی ایجاد کند.
این نتایج، که در مجله «تعالی بالینی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مازندران به چاپ رسیده‌اند، نمونه‌ای از تلاش‌های علمی برای یافتن راه‌حل‌های عملی و مقرون‌به‌صرفه در حوزه سلامت مادران در ایران هستند.
