زنگ خطر ناترازی گاز در اقتصاد ایران؛ ۱۶ میلیارد دلار خسارت سالانه و فوریت بهینه‌سازی مصرف
آخرین ویرایش در آذر 8, 1404 توسط رضا اسد زاده
با نزدیک شدن به فصل سرما، وضعیت ناترازی گاز در کشور به مرحله هشدارآمیزی رسیده و مصرف گاز در برخی مناطق از مرزهای بحرانی عبور کرده است. آمارها نشان می‌دهد کسری روزانه گاز که در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۵۵ میلیون متر مکعب بود، اکنون به بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب افزایش یافته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۱۰ به ۶۰۰ میلیون متر مکعب در روز برسد. در این میان، تحلیلگران بر این باورند که تنها راهکار مؤثر و پایدار برای مقابله با این بحران، تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف گاز است تا راه‌حل‌های پرهزینه و زمان‌بر افزایش تولید.
ابعاد نگران‌کننده ناترازی گاز: از مصرف بی‌رویه تا افزایش چشمگیر کسری
ناترازی گاز به عدم تعادل بین عرضه و تقاضای گاز در کشور اشاره دارد که طی سال‌های اخیر تشدید شده و به یک چالش جدی اقتصادی تبدیل گشته است. افزایش روزافزون تقاضا، به‌ویژه در بخش خانگی در فصول سرد، فشار بی‌سابقه‌ای بر شبکه توزیع گاز وارد می‌کند. میانگین کسری روزانه گاز که در سال ۱۴۰۱ به ۱۷۴ میلیون متر مکعب رسیده بود، در زمستان همان سال از ۳۰۰ میلیون متر مکعب فراتر رفت و کارشناسان هشدار می‌دهند در صورت تداوم روند کنونی، این رقم تا سال ۱۴۱۰ دو برابر خواهد شد. این روند، لزوم بازنگری جدی در سیاست‌های انرژی کشور را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
پیامدهای اقتصادی ناترازی گاز: زیان‌های چندوجهی بر پیکر کشور
طبق آخرین ارزیابی‌ها، ناترازی گاز سالانه بیش از ۱۶ میلیارد دلار زیان به اقتصاد ملی تحمیل می‌کند که این مبلغ معادل ۱۸ درصد کل صادرات ایران در سال ۱۴۰۰ بوده است. این خسارت هنگفت از چندین کانال به کشور وارد می‌شود:
نیروگاه‌ها و مصرف مازوت: بخش عمده‌ای از این زیان مربوط به نیروگاه‌هاست که به دلیل کمبود گاز، مجبور به سوزاندن سوخت گران‌تر و آلاینده‌تر مازوت (نفت کوره) می‌شوند. این تغییر سوخت علاوه بر تحمیل هزینه بیشتر، آلودگی‌های زیست‌محیطی را نیز به همراه دارد و سالانه حدود ۱۱ میلیارد دلار از محل عدم صادرات گاز به کشور ضرر می‌رساند.
صنایع بزرگ و کاهش تولید: صنایع کلان کشور از جمله فولاد، سیمان و پتروشیمی نیز از این ناترازی در امان نیستند. قطع یا محدودیت عرضه گاز به این صنایع در زمستان، فقط در یک سال حداقل ۳ میلیارد دلار زیان مستقیم به بار آورده است. برای مثال:
کاهش ۲۳ درصدی تولید فولاد
افت ۱.۳ میلیارد دلاری صادرات پتروشیمی
ضرر ۱.۳۶ میلیارد دلاری صنعت سیمان
تضعیف بازارهای صادراتی: ناتوانی در تأمین تعهدات صادراتی گاز به کشورهای همسایه مانند ترکیه و عراق (تنها ۴۲ درصد از تعهدات در سال ۱۴۰۰ اجرا شد)، به اعتبار و جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی انرژی لطمه جدی وارد می‌کند.
تهدید بی‌صدای نسل‌های آینده: نابودی ثروت ملی در گرو ناترازی گاز
شاید یکی از مخرب‌ترین پیامدهای ناترازی گاز، زیان بین‌نسلی ناشی از عدم تزریق گاز به میادین نفتی باشد. تزریق گاز به میادین نفتی، راهکاری حیاتی برای حفظ فشار و افزایش ضریب بازیافت نفت از این مخازن است که به آن EOR (Enhanced Oil Recovery) یا IOR (Improved Oil Recovery) گفته می‌شود. امروزه، به دلیل اولویت‌دهی به مصرف روزمره گاز در بخش خانگی، روزانه ۶۰ میلیون متر مکعب گاز که باید برای این منظور به میادین نفتی تزریق می‌شد، صرف گرمایش خانه‌ها می‌شود. این تصمیم، فرصت افزایش ضریب بازیافت نفت به میزان ۱۶.۳ میلیارد بشکه را از کشور گرفته است؛ ثروتی به ارزش تقریبی ۸۱۵ میلیارد دلار که برای همیشه از دسترس نسل‌های آینده خارج خواهد شد. جواد اوجی، وزیر نفت، پیش‌تر هشدار داده بود که عدم اجرای به‌موقع طرح‌های تزریق گاز، میلیاردها دلار از ثروت آیندگان را نابود خواهد کرد.
بهینه‌سازی مصرف گاز: راهکار فوری، ارزان و پایدار برای مهار بحران
در مواجهه با بحران ناترازی گاز، راهکارهایی که صرفاً بر افزایش تولید تمرکز دارند، با چالش‌های بزرگی مواجه هستند. اجرای طرح‌های توسعه میادین جدید گازی نیازمند بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ۱۰ تا ۲۰ سال زمان است، در حالی که ناترازی فعلی، نیاز به راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و مؤثر دارد. محمد رضا جولایی، مدیر مرکز کنترل (دیسپچینگ) شرکت ملی گاز ایران، با اشاره به این موضوع تأکید کرده بود: "افزایش تولید بدون اصلاح مصرف، مانند پر کردن سطلی سوراخ است؛ هرچه بیشتر بریزی، باز خالی می‌شود."
در این شرایط، بهینه‌سازی مصرف گاز به عنوان تنها مسیر کم‌هزینه و عملی پیش‌رو مطرح می‌شود. این طرح با مشارکت مستقیم بخش خصوصی و بدون تحمیل بار مالی بر مردم و دولت قابل اجراست و می‌تواند:
آزادسازی حجم قابل توجهی از گاز: در مدت ۳ تا ۵ سال، روزانه نزدیک به ۱۹۷ میلیون متر مکعب گاز آزاد کند؛ رقمی معادل کل میانگین ناترازی فعلی کشور.
کاهش هزینه‌ها: هزینه آزادسازی هر واحد گاز از طریق بهینه‌سازی، حدود ۷۵ درصد کمتر از افزایش تولید است و با سرمایه‌گذاری حدود ۲۰ میلیارد دلاری بخش خصوصی قابل تحقق خواهد بود.
نمونه‌ای از پتانسیل عظیم بهینه‌سازی، جایگزینی ۷.۵ میلیون بخاری فرسوده با مدل‌های پربازده (گرید A) است که به تنهایی می‌تواند روزانه تا ۹۰ میلیون متر مکعب صرفه‌جویی گازی به همراه داشته باشد؛ میزانی که نیمی از کسری فعلی را جبران می‌کند. صادق کریمی، رئیس امور انرژی سازمان برنامه و بودجه نیز تصریح کرده بود: "بهینه‌سازی مصرف، همزمان مانع زیان صنایع می‌شود، صادرات را نجات می‌دهد و فشار بر مردم را هم کم می‌کند؛ در حالی که طرح‌های افزایش تولید، سال‌ها طول می‌کشند و به نتیجه نمی‌رسند."
تداوم سیاست‌های فعلی و تمرکز صرف بر افزایش عرضه، به معنای پذیرش آگاهانه خسارت‌های سالانه بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان به بخش صنعت است. از این رو، بهینه‌سازی مصرف گاز نه تنها اقتصادی‌ترین، بلکه ضروری‌ترین راهکار برای رفع بخش قابل توجهی از ناترازی انرژی و تضمین آینده پایدار انرژی کشور محسوب می‌شود.
مطالب مرتبط
- تعطیلی بی‌سابقه دولت فدرال آمریکا: خسارات میلیارد دلاری و بحران اعتماد عمیق
- بیت‌کوین در مسیر نزولی ماند و بازار رمزارزها قرمز شد
- عوارض آزادراه‌ها؛ بارِ مالی بیشتر، خدمات کمتر — فاصلۀ وعده تا عمل
- بوشهر در مسیر تحول گردشگری؛ جذب ۴۵ هزار میلیارد ریال و چشم‌انداز ایجاد قطب ساحلی کشور
رضا اسد زاده هستم فوق لیسانس علوم انسانی و با بیش از 8 سال سابقه خبرنگاری .
